40 năm 1986-2026 Việt Nam cải cách từ đổi mới đến kỷ nguyên mới

CHUYÊN KHẢO

40 năm 1986-2026 Việt Nam cải cách từ đổi mới đến kỷ nguyên mới

Mở đầu

Bốn mươi năm Đổi mới - một con số tròn trịa khiến nhiều người Việt Nam nhìn lại với niềm tự hào xen lẫn băn khoăn. Từ một đất nước lầm than, thiếu đói, Việt Nam đã trở thành một nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng hàng đầu thế giới, đời sống người dân thay đổi rõ rệt, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Thế hệ trẻ hôm nay lớn lên trong một xã hội năng động, đầy cơ hội, rất khác so với cha mẹ họ những năm 1980.

Nhưng nếu chỉ dừng ở những thành tựu, câu chuyện sẽ không đầy đủ.

Bởi song hành với thành công là những mâu thuẫn chưa bao giờ được giải quyết tận gốc: tham nhũng tràn lan, bất bình đẳng gia tăng, cải cách chính trị vẫn bế tắc. Nhiều người tự hỏi: tại sao sau 40 năm, chúng ta vẫn nói đến "cải cách" như một điều chưa hoàn tất? Liệu có một cái bẫy nào đó khiến Việt Nam không thể đi xa hơn, không thế bứt phá như kỳ vọng?

Cuốn sách này ra đời từ chính câu hỏi ấy. Nó không chỉ là một bản tổng kết thành tựu, mà là một nỗ lực "giải phẫu" toàn bộ tiến trình Đổi mới. Như một bác sĩ soi chiếu cơ thể, chúng tôi muốn mổ xẻ, nhìn thẳng vào những "khối ư" của hệ thống, để thấy rõ đâu là động lực, đâu là cản trở, đâu là ảo tưởng, đâu là thực chất.

Một trong những khái niệm trung tâm mà cuốn sách phân tích là toàn trị hấp thụ thị trường".

. Nói một cách giản dị, đó là cách Việt Nam chấp

nhận kinh tế thị trường, nhưng không chấp nhận dân chủ hóa. Thị trường được mở ra để tạo tăng trưởng, nhưng vẫn nằm trong vòng kiêm soát chính trị. Điều này giúp chế độ duy trì quyền lực, đồng thời thu lợi từ sự năng động của kinh tế tư nhân và dòng vốn quốc tế. Nhưng mặt khác, nó cũng tạo ra "cái bẫy cải cách nửa vời": nền kinh tế phát triển nhưng thể chế không đổi, cuối cùng sinh ra vòng luẩn quẩn "siết- nới - siết" mà chúng ta đã thấy lặp lại nhiều lần trong lịch sử.

Khi gọi đây là một cuốn chuyên khảo, chúng tôi muốn nhấn mạnh: nó không chỉ nhằm cung cấp thông tin, mà còn để đưa ra một cách nhìn hệ thống, có phương pháp. Toàn bộ tiến trình 40 năm được đặt trong khung phân tích mạch lạc: từ "giải ảo" chủ nghĩa xã hội, đến nhận diện hệ thống toàn trị mềm, đến phân tích công cụ chính trị trung tâm, rồi soi chiếu thăng trầm quyền lực và kỷ nguyên vươn mình. Mỗi phần không phải để kể lại, mà để lý giải: vì sao Việt Nam đi theo con đường này, đâu là giới hạn, và tương lai sẽ ra sao.

Đối tượng mà chúng tôi hướng tới không chỉ là học giả, sinh viên, hay những người quan tâm nghiên cứu chính trị - kinh tế, mà còn cả độc giả phổ thông, những người đang sống trong dòng chảy của cải cách và muốn hiểu rõ hơn "chúng ta đang ở đâu, và sẽ đi về đâu". Văn phong của sách cố gắng vừa giữ sự nghiêm túc, vừa phổ thông hóa các khái niệm, để không biến nó thành một công trình chỉ dành cho giới chuyên môn.

Có thể bạn sẽ tìm thấy trong đây những luận điểm khiến bạn đồng tình, cũng có thể có những phân tích làm bạn thấy bất ổn. Nhưng điều quan trọng là cuốn sách muốn khơi dậy một cuộc đối thoại thẳng thắn về cải cách: liệu chúng ta có thể tiếp tục con đường cũ với những điều chỉnh nhỏ, hay cần một bước ngoặt thật sự để thoát khỏi vòng lặp?

Ở thời điểm 2026, khi Việt Nam kỷ niệm 40 năm Đổi mới, đồng thời đối diện với những chuyển giao quyền lực quan trọng, những câu hỏi này cảng mang tính cấp thiết. Một kỷ nguyên mới đang hình thành, nhưng nó sẽ mang màu sắc gì: tiếp tục là "toàn trị hấp thụ thị trường" tinh vi hơn, hay mở ra khả năng cải cách thể chế thực sự?

Cuốn sách không đưa ra câu trả lời duy nhất. Nhưng bằng cách soi chiếu những gì đã qua, nó muốn gợi mở cho độc giả cái nhìn tỉnh táo, không ảo tưởng, để từ đó cùng nhau suy ngẫm: tương lai nào cho Việt Nam sau bốn thập niên Đổi mới, và trong kỷ nguyên vươn mình?