Minh Mạng Minh Quân Triều Nguyễn

- Nói tới vua Minh Mạng (1820 - 1840) của Triều Nguyễn, các nhà truyền giáo và một số sử gia Tây phương không ngần ngại gọi ngay là bạo chúa - sánh vua ngang hàng với bạo chúa Nero (54 - 68) của Đế quốc La Mã trong việc bạc đãi đạo Gia Tô - do những sắc lệnh cấm đạo nghiêm khắc được ban hành dưới triều đại này. Còn quí ông thì nhớ ngay đến toa thuốc tráng dương bổ thận Nhất dạ lục giao sinh ngũ tử, tục gọi là toa Minh Mạng hay Minh Mạng thang, đã giúp vua tạo nên thành tích sinh ra 78 hoàng tử và 64 hoàng nữ (công chúa) (Thế phả, tr.252). Ít ai biết rằng ông là vua sáng giá nhất của 13 đời vua Triều Nguyễn.
Các bộ thông sử Việt Nam, viết từ thượng cổ đến thế kỷ 20 (chẳng hạn, Việt Nam Sử Lược của Trần Trọng Kim, Việt Sử Toàn Thư của Phạm Văn Sơn, Việt Sử Đại Cương của Trần Gia Phụng, Vietnam, A History của Stanley Karnow, Histoire du Viet Nam, des origines à 1858 của Lê Thành Khôi...) đều có ít nhiều viết về công nghiệp của vua Minh Mạng, cung cấp cho người đọc một hiểu biết khái quát về triều đại kéo dài 21 năm này.
Trước năm 1975, tại đại học Văn Khóa Huế, Giáo sư Bửu Kế có một khóa giảng về Văn Minh Triều Nguyễn. Khi biên soạn Từ điển Nhà Nguyễn (Nam Việt, USA, 2012), chúng tôi đã nhận ra rằng những gì la nền tảng của văn minh triều Nguyễn đều hầu như được thành hình dưới 21 năm của Nguyễn Thánh tổ. Nếu vua Gia Long là người sáng lập và đặt nền móng cho triều đại thì vua Minh Mạng là người đã sắp đặt, hoàn chỉnh, tổ chức triều đại và đất nước một cách qui củ và qui mô. Đã có thời người ta gọi Việt Nam là một đế quốc thì Việt Nam quả là một đế quốc dưới thời Minh Mạng, khi lãnh thổ mở rộng biên cương đến 2/3 nước Lào và Cambodia ngày nay.
Triều Nguyễn tồn tại trong 143 năm (1802 - 1945) trải qua 13 triều vua, thế mà chỉ trong 21 năm ngắn ngủi, vua Minh Mạng đã để lại một dấu ấn thật là đậm nét. Đó là lý do khiến chúng tôi đi sâu vào triều đại này để nhìn cho rõ nét hơn và nay xin chia sẻ cái nhìn này với độc giả qua Minh Mạng, Minh quân Triều Nguyễn.