Xe Lên Xe Xuống ( Tiểu Thuyết) .

Bản thảo một tuyệt tác.
( Bảo Ninh)
Chủ nhân của bản thảo này đến nay tuổi đã ngoài bốn mươi, nghĩa là còn trẻ mà lại không còn là trẻ nữa. Tác phẩm đầu tay xuất bản cách đây đã hơn chục năm rất được dư luận văn học chú ý, nhiều lời khen nhiều lời chê, những cuốn sau cũng vậy, nên có thể coi anh là một tác giả có tên tuổi trong văn giới đương thời. Tuy nhiên, nổi mà lại không phải là nổi lắm. Những khi cần điểm các tác giả đồng trang lứa với anh, người ta đều ghi danh anh, tên anh ở sau vài nhà văn và sau anh thì luôn là ba chấm hoặc là vân vân. Tác phẩm của anh chưa hề dịch qua một ngoại ngữ nào, anh đi nhiều mà chưa hề đi đâu ra ngoài nước Việt…

Bản thân tôi đọc các tác phẩm của anh thì đều thấy là hay, chí ít cũng thú vị, song lại luôn cảm giác rằng viết thế này chắc chẳng có nhiều độc giả. Bởi thế những khi gặp nhau tôi luôn nhủ anh hãy hạ bớt tông xuống, viết sao cho thuận với phép đọc phổ thông một chút. Lời khuyên khôn ngoan đó cố nhiên là rất vớ vẩn đối với một nhà văn nên thường anh chỉ cười mà không nói sao, không buồn tranh luận. Nhưng anh vẫn quí tôi và trọng tôi như là một bậc đàn anh về tuổi đời lẫn tuổi nghề văn. Mỗi tác phẩm của anh xuất bản, tôi thường là một trong những người đầu tiên được anh ký tặng. Đã đôi lần anh đưa tôi đọc cả bản thảo. Lần gần đây nhất là bản thảo cuốn này, vừa mới viết dứt bút hồi tháng trước. Có điều lần này hơi lạ so với mọi khi.

“Chỉ ông đọc thôi đấy”, nhà văn dặn thế, cẩn thận nhắc đi nhắc lại. Tôi nêu tên vài người bạn mà tôi muốn sẽ đưa họ xem cùng, nhưng anh dứt khoát không. “Ông đọc xong rồi thì trả lại ngay tôi!”. Tôi hỏi: “Để đút ngăn kéo à?“. Anh ừ. Mê man cực khổ suốt mấy năm trời cặm cụi, viết xong nhẹ cả người, có thể nói là sung sướng chưa từng, lâng lâng, ngây ngất, nhưng chỉ thế thôi, cất đó đã.

Được anh tin cậy song cũng phải thú thực là tôi đã chẳng mấy hào hứng. Xưa giờ những tác phẩm còn trên trang bản thảo tôi rất ngại đọc, dù là truyện ngắn. Mà đây lại là bản thảo của hẳn một cuốn tiểu thuyết, không dày lắm nhưng cũng là dày. Thêm nữa, cuốn này, khác các cuốn trước của anh, có cái “tít” quá là mộc, chẳng gợi trước lên cho người đọc một chút tò mò nào. Thành thử đưa về nhà đã cả tuần mà tôi để đó. Mãi tới đêm rồi mới giở trang đầu.

Qua dòng đầu, đọc tiếp dòng nữa, rồi dòng nữa. Hết trang thứ nhất không thể dừng mắt. Trang thứ hai cũng vậy. Trang thứ ba. Mặc dù là một tiểu thuyết rất không dễ đọc, lại vì là bản thảo đóng thành xấp nên không trùm chăn nằm đọc được, phải ngồi bên bàn, vậy mà miên man tôi đọc suốt đêm. Trang này tiếp trang khác, trường đoạn này qua trường đoạn khác. Cuốn tiểu thuyết hoàn toàn chế ngự tôi, tôi chìm hết mình vào trong đó.

Thần hứng của tác giả cuốn tiểu thuyết đã truyền nhập vào tôi, hóa thân thành “thần hứng của độc giả” - một trạng thái mà cả đời đọc sách may mắn lắm người ta cũng chỉ có thể vài ba lần đạt được tới. Như tôi, thì trước đây, duy nhất một lần được biết tới trạng thái đặc biệt đó, ấy là khi đọc xong cuốn Trăm năm cô đơn của G. Marquez.

Chiến tranh và Hòa bình, Tam quốc diễn nghĩa, Phía tây không có gì lạ, Sông Đông êm đềm, đấy là những cuốn tiểu thuyết mà với tôi là tuyệt trần đời. Có lẽ là còn hơn cả sự say mê, tôi đọc đi đọc lại các cuốn đó, mỗi năm một lần, thậm chí vài tháng một lần, vẫn thấy hay, thấy mới, vẫn học hỏi được và dưỡng tâm với cả giải trí được từ các trang đã gần như nằm lòng ấy. Nhưng cuốn Trăm năm cô đơn thì đọc xong một lượt, đọc lần thứ hai, rồi thôi. Tôi không khi nào đọc lại nữa dù vẫn mua cuốn ấy mỗi khi nó được tái bản. Không đọc lại bởi không muốn để lạc đi mất nỗi ngất ngây, nửa choáng váng nửa như bừng tỉnh, không thể lời diễn tả đã choán lấy con người tôi ngày ấy. Một cuốn tiểu thuyết đỉnh cao, mà thật may mắn là tiếng Việt ở bản dịch của nhà văn Nguyễn Trung Đức cũng hay vô cùng. Nhưng trên cả mức tài năng của tác giả và dịch giả, trên cả sự mê mẩn của độc giả, Trăm năm cô đơn bản tiếng Việt là một sự xuất thần gộp chung lại của cả ba con người đó.